Đặc sản miền Nam – cây trái

Nhãn trồng có nhiều rất thơm khi chín, nhiều cơm, cây khá lớn, trái phải bọc lại trong lồng bằng tre, hay bao bố nếu không bị chim ăn hết. Nói đến chuyện này tôi nhớ chuyện đi ăn cắp nhãn. Nhà tôi cũng có trồng một cây nhãn nên tôi biết gia đính tôi quý nó như thế nào, nhưng bạn tôi thôi thúc rủ rê mãi tôi cũng mềm lòng. Làm chuyện này vui, mạo hiểm mà được ăn tha hồ, vả lại nhà bà Mười Két trong xóm có trồng rất nhiều, mất trộm chút đỉnh, chắc không sao. Thế là tôi theo bọn nó. Một hôm đợi trời tối cả lũ hẹn nhau lén lúc men theo rào, rồi xé rào vào sân nhà bà, biết trước bà không nuôi chó nên lọt vào êm xuôi, tôi có nhiệm vụ đứng dưới đất chụp lồng nhãn từ trên quăng xuống, mọi chuyện đang trôi chảy bỗng có người trong nhà mở cửa, ánh đèn hắt ra, hai thằng bạn khôn hồn ngồi trên cây im phăng phắc còn tôi thiếu điều muốn tè, tay ôm đầy bao nhiêu bao nhãn. Cửa đóng lại hú vía, , tôi bảo tụi bạn đủ rồi nhảy xuống, bỗng cửa nhà lại mở lần nữa, thế là tụi nó nhảy xuống cùng tôi chạy bán sống bán chết, tìm chỗ không ai thấy, không ai theo mà chia nhãn, khổ nỗi lúc chạy có thằng lọt vào vũng nước dơ, hôi thúi nên phải tìm chỗ rửa thế là phải chạy vào nhà tôi. May quá để ý, tụi tôi dùng gáo múc nước từ cái lu cạnh giếng mà rửa. Xong rồi tụi tôi ra cổng chia nhãn ăn đã, chưa xong, nhãn ăn đã vừa ăn lại vừa canh nhưng vẫn không hết, phải dấu tiệt chứ ai biết được thì chỉ có đường chết, rồi mấy bao nhãn không phải quăng đi đâu. Cuối cùng mỗi thằng phải đem dấu một mớ, còn bao nhiêu thì dấu trên mái cổng tìm cách thủ tiêu sau.

Chùm bao cũng còn gọi tên khác như nhãn lồng, lồng đèn, lạc tiên là loại dây dại mọc hoang ở hang rào trước nhà tôi, cũng thấy mọc ven đường quê hoặc bờ rào, trái màu xanh được bao bằng lưới, chín trở màu vàng có vị chua chua chua ngọt ngọt, trong có nhiều hột như hột của trái trứng cá. Chim chóc rất thích loại trái này, có câu ca dao “Chim Quyên ăn trái nhãn lồng / lia thia quen chậu vợ chồng quen hơi”

Nấu canh với đọt dây chùm bao nghe nói giúp trị bịnh mất ngủ ?

Cây bần không cao, rậm, xanh mướt quanh năm mọc đầm mình dọc những bờ sông nước mặn. Trái bần hình bong vụ (con quay) hơi dẹp, dáng giông giống như trái hồng dẹp còn xanh. Lần nào tắm sông gần cầu Bình lợi cũng hái Bần sống ăn với muối ớt đem theo, có vị chua và chát, lúc chin thì ngọt lờ lợ.

Bình bát là loại dây leo mọc hoang ở hang rào trong xóm, lá hình ba góc bầu màu xanh đậm trái giống như dưa chuột, nhỏ cỡ ngón tay út. Còn loại bình bát cây thì trái hơi tròn, màu vàng lúc chin bên trong có nhiều hột to đen như hột trái mãng cầu.

Cây lý trồng trong sân nhà, giống cây mận (đào) nhưng hoa to rực rỡ hơn,
trái lý tròn trịa hơn mận, không xốp, giòn ngọt ngào, mùi thơm rất đặc biệt.

Còn gọi là trái sa lông lớn bằng đầu ngón tay út , vỏ da cứng có màu nhung đen,
cơm bên trong mềm và ngọt, trái say chỉ mọc nơi vùng cao.

Trái ô môi dài, cong, màu da đen, sần sùi, gút mắt, cứng như khúc cây, nhìn ngoài không hấp dẫn. Khi ăn phải vạt hai bên trái, chừa lại hai sống hai bên, đẩy nhẹ hai sống so le, gỡ ra từng miếng tròn đường kính khoảng 20mm mà ăn. Ô môi có vị ngọt, vỏ hột ô môi ngâm nước sẽ mềm, có thể nấu chè ăn rất ngon.

Trái điệp nhỏ cỡ quả đậu hòa lan, khi tách vỏ, phần ăn được là lớp cơm mỏng bao quanh hột màu xanh phía bên trong.

Trái keo vỏ mềm cong vòng khúc mắc, bên trong trái hình bầu dục, lớp cơm hơi nhớt nhưng có vị ngọt , nếu còn hơi sống hơi chát chát . Đường Chi Lăng nay là Phan Đăng Lưu (còn biết là đường Háng Keo) xưa có trồng nhiều cây keo, khu vực này cũng gọi là khu Hàng Keo, nơi đây có một cơ quan ai cũng biết đến gọi là bót Hàng Keo, nếu bị kéo vào đây là có chuyện lớn rồi.

Me có loại chua và loại ngọt, me có thể ăn sống, dốt, chín hay ngào đường, được dùng như là một loại gia vị để nấu chua, canh chua, nước sốt chua. Có người chế biến nước me thành nước uống. Hột me được bé gái làm trò chơi búng đũa, hột me ngâm lâu, nấu cho mềm lột vỏ nấu chè hột me ăn với nước dừa rất ngon.

Đường Sài gòn ngày xưa nhất là ở quận I có nhiều hàng me. Đường Hàm Nghi với những hàng me, khi có gió to me rơi rụng, nhặt ăn rất ngon !

Đường Nguyễn Văn Học nay là Nơ Trang Long cũng trồng me có xen với Điệp và Phượng Vĩ, còn đâu tiếng ve kêu và hoa phượng đỏ, đó đây có những cô cậu bé cắp sách tung tăng nhặt me theo những cơn giông nhẹ. Kỷ niệm không bao giờ phai nhòa theo năm tháng !

Có người gọi bồ quân, mồng quân, gia đình tôi gọi là hồng quân vì nó thích hợp hơn cả, lúc còn non trái xanh chua và chát, lúc chín có màu tím đỏ thường khoảng mùa tựu trường. Cây Hồng Quân khó trồng và thân cây có gai nhưng không nhiều, nhà tôi cho dây thanh long mọc quấn theo thân cây nên lúc trái hồng quân chín loáng thoáng với hoa thanh long trông rất đẹp.

Cây hồng quân rất sai trái nặng trĩu trên cành mong manh, lá nhỏ rất sạch và đẹp. Trái hồng quân giống như cục đạn bi nên trẻ em rất thích.

Trái còn xanh, ăn rất chua và chát, nhiều người ăn chấm với muối ớt Trái chín từng chùm trông rất đẹp. Có thể hái nó lúc gần chín (gọi là chin hườm) rồi vò trong tay thì ăn ngọt. Nếu chín thì ngọt hơn, khi ăn thì cũng nên vò sơ sơ, cơm phía trong ngọt và có hột. Ăn nhiều thì đi cầu, quá độ có thể bị táo bón. Đặc biệt các cô còn nhỏ tuổi thích hồng quân lắm, nhưng khéo chứ hồng quân dính quần áo thì giặt khó ra.

Cây chùm ruột trong sân nhà tôi rất sai trái nhưng không mấy người ăn vì chua quá, cây thấp lè trái đeo kín chi chít khắp các cành, trái giòn có vị chua nên thường được ăn với muối ớt. Chùm ruột chua ngâm với đường muối ăn rất ngon. Chùm ruột làm mứt cũng rất ngon vì có vị ngọt lẫn với vị chua.

Trái Lê-ki-ma (Lecuma)

Đây là một cây trái khá lớn trong sân, lá xanh đậm một bên, còn một bên có màu sa pô chê. Còn gọi là likima, có người gọi là trái trứng gà, gọi màu trứng gà thì không đúng lắm vì lúc chín vỏ bên ngoài từ xanh chuyển sang vàng bên trong thì thịt màu vàng ửng, ăn rất ngọt thịt giống như trái bơ, ăn rất ngán. Hột to bên trong màu đen bóng láng. Bông lê-ki-ma nhỏ, rất đẹp giống rất đồ trang sức nên các cô bé nhỏ thich làm xâu chuổi đeo.

Trái sê ri, sơ ri (Cerise)

Trái còn sống thì chua, chín có vị ngọt, màu hồng đỏ tưoi, tròn, đường kính khoảng 10mm, có hai ba hột cứng. Hình dáng bên ngoài giống trái chùm ruột.

Trái chùm bát chim hay ăn. Ăn vào ngọt ,cũng là trái dại ít người trồng.

Hình dáng và bên trong y chang trái xoài nhỏ ăn vào chua chua ngọt ngọt. Bán nhiều ở Cần Thơ, Vĩnh Long…

Một loại cây thân gỗ nhỏ, cao khoảng 5 – 10m với các cành xếp chồng lên nhau, lá rũ có mép khía răng cưa. Khi ra bông màu trắng, trái chín màu hồng đỏ nhạt , giống trái sơ ri , vị ngọt , trong ruột chứa nhiều hột nhỏ giống như trứng cá.

Cây sim thường mọc thành rừng trên đồi cao rất đẹp mắt. “Những đồi hoa sim, Ôi những đồi hoa sim, tím chiều hoang biền biệt” … Hoa sim có màu tím, trái bằng đầu ngón tay út và khi chín trái có màu tím đen thẫm, cơm của trái sim mềm và bở, vị sim ngọt lờ lợ, có xen lẫn vị chát và có thể dùng làm rượu. Trái sim khô thường có bán trong các chợ, chung với trái say.

Dừa nước mọc trong những vùng sình lầy dọc theo bờ sông, hay vùng ven cửa biển có thủy triều lên xuống, có nước chảy chậm bồi đắp phù sa dinh dưỡng. Nếu để tự nhiên, dừa nước sẽ phát tán sinh sôi nảy nở theo sự đưa đẩy của thủy lưu. Dừa nước rất thường gặp dọc theo bờ biển và các cửa sông ở miền Đồng bằng song Cửu long, đặc biệt xứ dừa Bến Tre.

Hoa cái nở rộ thành chùm ở đầu cụm hoa hình cầu, hoa đực màu đỏ hoặc vàng dạng đuôi sóc trên những nhánh kế sau. Khi hoa đã thụ phấn, những trái nhỏ ép vào nhau lớn lên thành như một quả bóng đường kính cỡ 25- 30 cm trên mỗi đầu cuống (quài dừa). Hạt dừa nước khô già sẽ rơi rụng và phân tán theo thủy triều, có khi mọc mầm ngay khi trôi nổi.

Cơm dừa nước để ăn và lá để lợp nhà hay làm củi, không mấy ai biết đến kỹ thuật rút nhựa dừa nước từ cuống hoa để nấu đường, ủ rượu, làm bia, lên men giấm, chưng cất cồn và một số loại sản phẩm có giá trị khác trong khi đó lại là nguồn thu nhập ít có hiệu quả nhất của dừa nước. Sản lượng đường dừa nước trung bình 20,3 tấn/ha cao hơn so với đường mía (khoảng 5 đến 15 tấn/ha). (theo Wikipedia).

Vú sữa là loại cây trái to, có nhiều loại và nhiều màu (căn bản trắng, tím, hồng) ngày xưa trong Nam còn gọi vú sữa màu tím là hồng nhung.

Trái vú sữa tròn trịa đường kính khoảng 5-8cm, lúc chín cơm vú sửa thơm và nhiều nước…sữa. Nếu cắt ngang trái vú sữa sẽ thấy cơm có hình ngôi sao. Trái vú sữa có mủ nên lúc ăn phải để ý, cách ăn dễ nhất là cắt vú sữa làm hai rồi dung muỗng mà ăn.

Cây cao từ khoảng 3m đến 9m. Lá mọc so le, cuống ngắn. Hoa nhỏ, màu trắng có mùi thơm dịu. Trái hình thận dài khoảng 2-3cm. Trái khô, không tự mở, vỏ ngoài cứng, mặt hõm vào, cuống quả phình to thành hình trái lê hay đào, màu đỏ, vàng hay trắng. Do vậy người ta thường có cảm giác lộn hột (tức đào có hột nằm ngoài quả). Hột điều rất béo và có chứa dầu.